پادکست اول : مسئولیت اجتماعی

به نام خداوند حیات و مهربانی

سازمان های غیر دولتی به عنوان عوامل اثرگذار در امور فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه، نقش بسیار ارزنده ای دارند. آنها در توانمند سازی و فرهنگ سازی در جامعه و شناختن و ریشه یابی مسائل اجتماعی و ارائه راه حلهای علمی برای رفع کاستی ها، می توانند با تقویت خودباوری و بکارگیری توان بالقوه و نیروی کارآمد قشر عظیمی از مردم، مانع هدر رفتن استعدادها شوند. تشکلهای غیر دولتی فرصت مناسبی برای حضور افراد جامعه به آنها می دهند تا با انجام کارهای داوطلبانه، به رشد فکری و بالا بردن توانایی های خود بپردازند که اثرات مثبت آن در عرصه خانواده و جامعه، انکار ناشدنی است. همچنین این سازمان ها با جلب اعتماد و کمک های مردمی، در ابعاد ملی و بین المللی برای رفع گرفتاری های اجتماعی، می توانند عرصه‌ی مناسبی برای سازمان ها ایجاد نمایند تا این سازمان ها در این عرصه به ایفای نقش پرداخته و مسئولیت های خود را در قبال جامعه ای که محور فعالیت های اقتصادی آنها است، انجام دهند.
امر مشارکت در سنتها و آداب قومی و همچنین در اعتقادات دینی ما ریشه دارد. پایه های ابتدایی و اولیه سازمانهای غیر دولتی در ایران به صورت مشارکت مردمی در دستگیری از مستمندان، تاسیس پرورشگاه، دارالمجانین، درمانگاه، مدرسه و… به دست نیکوکاران و معتمدین محلی شکل گرفته است. امروز نیز کمکهای اهدایی مردم به محک در قالب نذورات، تداوم همان اندیشه و اعتقادات در طول تاریخ این سرزمین است. در کنار آن در دنیای صنعتی امروز مباحثی همچون (مسئولیت پذیری اجتماعی شرکتها) مطرح است که محورهای نوین جلب مشارکتهای مردمی هستند و لازم است سازمانهای غیر دولتی از جمله محک با شناخت این محورها از منابع ناشی از آنها بهره مند گردند.
مسئولیت اجتماعی به عنوان چارچوبی اخلاقی شخص را، چه فرد چه سازمان، در مشارکت به امور اجتماعی که عمل به آن در سطح وسیع به منفعت جامعه خواهد بود، متعهد می سازد. مسئولیت اجتماعی به این معناست که فرد به عنوان عضوی از جامعه، مشارکت فعالانه دارد و نسبت به مشکلات و معضلات بی تفاوت نبوده و در تغییرات و بهبود شرایط می تواند سهیم باشد.این مشارکت و حضور فعال، از شرکت در پاکسازی محیط زیست تا کمک نقدی یا شرکت در مراسم اجتماعی را در بر می گیرد. مسئولیت اجتماعی در نقطه مقابل بی تفاوتی قرار دارد؛ هرگاه معضل یا بحرانی در جامعه پدید بیاید، هر شهروند مسئول وظیفه خود می داند برای رفع آن معضل به نوبه خود مشارکت موثر داشته باشد تا در رفع آن بکوشد. مسئولیت اجتماعی طیف گسترده ای از فعالیت های فرهنگی، اجتماعی، محیط زیستی و امور خیریه را در بر می گیرد و افراد جامعه در هر سطح و طبقه ای، در قبال معضلات و اتفاقاتی که در جامعه رخ می دهد مسئول هستند و تحت هیچ شرایطی این مسئولیت از آنان ساقط نمی شود.
برای مسئولیت پذیری تنها شرکت در فعالیت های اجتماعی کافی نیست بلکه باید این مسئولیت به سبک زندگی فرد و بخشی از ارزش ها و سیستم اعتقادی وی تبدیل شود تا بتوان گفت این فرد از نظر اجتماعی مسئول است.
مسئولیت های اجتماعی گرچه امری کاملا داوطلبانه بوده و تنها خود فرد باید نسبت به آن ها تصمیم گیری کند، اما باید به این نکته نیز توجه داشت که هرگونه تعهدی الزام آور است و سر باز زدن از آن به منزله کوتاهی و سهل انگاری تلقی می شود. علاوه بر این، تبعات ناشی از این سهل انگاری نیز گریبانگیر خود فرد نیز خواهد شد.
احساس مسئولیت برای مشارکت در فعالیت های اجتماعی به ارتقای کیفی و بهبود زندگی افراد جامعه کمک می کند. به بیان دیگر، فرد مشارکت کننده گرچه داوطلبانه و گاه بی چشمداشت و تنها برای انجام مسئولیت وارد عرصه می شود اما در نهایت نتایج و اثرات مثبت این اقدامات شامل حال او نیز خواهد شد.
زمانی که فرد با احساس تعهد وارد عرصه مسئولیت اجتماعی خویش می شود، با کمک به طبقه آسیب پذیر جامعه از عوارض ناشی از توسعه در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره می کاهد و بدین ترتیب اقشار آسیب پذیر کمتر متحمل رنج و سختی می شوند.
یک شهروند مسئول همواره مسائل اجتماعی را به عنوان حیات اجتماعی خویش می پذیرد و نسبت به مسئولیت های خویش کوتاهی یا ساده نگری نمی کند چراکه بخوبی از تاثیر نقش خویش بر بهبود اوضاع آگاه است.نیکوکاری؛ نمونه بارزی از انجام مسئولیت اجتماعی کمک به خیریه ها یکی از راه های انجام مسئولیت اجتماعی است که می تواند به صورت فردی یا سازمانی صورت بگیرد. در این شیوه، فرد یا سازمان مربوطه، از طریق خیریه ها و با کمک به اقشار آسیب پذیر مانند کودکان کار، زنان فاقد سرپرست، کودکان فاقد سرپرست موثر، ضمن انجام مسئولیت اجتماعی خویش از بروز و تشدید معضلات اجتماعی ناشی از فقر از قبیل اعتیاد، فحشا و بزهکاری پیشگیری نموده و به امنیت و سلامت جامعه کمک می کند؛ همان جامعه ای که خود نیز به آن تعلق دارد، در آن زندگی می کند و در آن به کار و فعالیت می پردازد.
موسسه دارالاکرام با حمایت تحصیلی از دانش آموزان فاقد سرپرست موثر، از یک سو، از بروز پدیده ترک تحصیل و متعاقب آن ورود کودکان به فضاهای ناامن کار و ارتکاب جرایم پیشگیری می نماید و از سوی دیگر ، با شناسایی دانش آموزان مستعد و توانمند و حمایت های چندجانبه از آنها، ضمن رعایت اصل کرامت انسانی، آنها را برای ورود به عرصه های علمی، فرهنگی، اشتغال، و اجتماعی آماده کرده و بستر رشد و پیشرفت را برای آنان فراهم می نماید.
دارالاکرام قرین به دو دهه، با تعهد به مسئولیت اجتماعی خویش که همانا زدودن فقر از جامعه و ممانعت از طرد اجتماعی است، به بهبود و ارتقای کیفی زندگی فردی و اجتماعی افراد کمک موثری نموده و بستر ساز آینده ای درخشان برای ایران و ایرانیان شده است. مسئولیت و تعهد اجتماعی در حوزه های گوناگون دارای تعاریف فراوانی بر اساس حوزه فعالیت است. مثلا در حوزه شرکت ها و یا بنگاه ها که این مسئولیت به اختصار به CSR شناخته می شود، بندهای مختلفی برای این منظور تعریف شده است که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
تعهد در قبال حفظ محیط زیست و اکو سیستم که خود برای مراکز صنعتی یک گزینه بسیار مهم به شمار می آید.
تعهد در قبال رعایت عدالت و شایسته سالاری در استخدام نیروهای مورد نیاز
تعهد در قبال برآورده کردن تمامی نیازهای ضروری کارمندان و خانواده های آن ها
تعهد در قبال ارائه محصولات کاملا سالم و بدون هیچگونه مضرات برای انسان
تعهد در قبال صرف درآمد ها در راه های غیر خلاف و غیر قانونی و در مسیر پیشرفت و توسعه
تعهد در قبال رفتار درست و انسانی با تمامی افراد مرتبط
تعهد در قبال رعایت حقوق مصرف کنندگان در صورت تولید کالا یا ارائه خدمت
موارد بالا قسمت عمده ای از تعهدات شرکت ها و بنگاه ها در خصوص مسئولیت اجتماعی آن ها می باشد. مشاهده می کنید که این مسئولیت در برگیرنده موارد و نکات گسترده و فراوانی است که به صورت کلی می توان گفت تاکید بر رفتار انسانی در تمامی زمینه ها دارد. در واحدهای تولیدی و صنعتی و به منظور رعایت تعهدها و مسئولیت های مذکور در این حوزه، واحدهایی به نام HSE وجود دارد که تمامی امور مربوط به ایمنی، سلامت و محیط زیست را کنترل می نماید.
در زمینه های دیگر می توان به مسئولیت اجتماعی حوزه شهروندی اشاره کرد. یعنی هر فرد به عنوان شهروند یک کشور یا در مقیاس محدود، شهروند یک شهر؛ باید نسبت به وقایع و اتفاقات و اقدامات مورد نیاز محیط زندگی خود بی تفاوت نبوده و احساس مسئولیت کند. برای مثال در حوزه فقر و بیکاری نکته بسیار مهم این است که جدای از سیستم های دولتی و اقداماتی که باید انجام دهند، شهروندها هم باید تا حد امکان و در چارچوب مسئولیت اجتماعی و اخلاقی خود به این موضوع کمک کنند. یکی از حوزه هایی که ایجاد تعادل بین توسعه اقتصادی و آسایش جامعه تا حدودی با یکدیگر تعارض دارد، دقیقا همین جا است. جایی که در برخی کشورها با درصد بیکاری بالاتر و فقر بیشتر، کارفرمایان با تقلید از الگوهای توسعه در کشورهای توسعه یافته سعی در تعدیل نیروی کار داشته و کارها را روباتیک و با سیستم های جدید و البته نیروی کار کمتر انجام می دهند.
در چنین شرایطی به نظر شما نقش مسئولیت اجتماعی چیست؟ اخلاق و تعهد شهروندی در چنین شرایطی حکم می کند که تا آنجا که برای شما مقدور است سیستم کاری خود را گسترش دهید و نیروهای بیشتری را از میان قشر ضعیف جامعه به کار بگیرید. البته این روند نیز می تواند با کمک سیستم های جدید و توسعه یافته آسان تر شود نه اینکه زمینه ساز حذف کامل نیروی کار انسانی فراهم آورده شود.
مورد مذکور در انتهای مطلب یکی از روشن ترین مصداق های ضرورت ایجاد تعادل میان توسعه و آسایش و رفاه جامعه است که در تعریف کلی مسئولیت اجتماعی به صورت دقیق بیان شده است. از نظر اجتماعی مسئول بودن یعنی آدم ها و سازمان‌ها ‌باید با اخلاق و با حساسیت نسبت به مسائل اجتماعی، فرهنگی و محیطی رفتار کنند. تلاش برای برقراری مسئولیت اجتماعی، به افراد، سازمان‌ها و دولت کمک می‌کند که تاثیری مثبت بر پیشرفت، کار و جامعه داشته باشند.
مسئولیت اجتماعی فردی شامل شرکت هر فرد در اجتماعی که در آن زندگی می‌کند است. می توان گفت نسبت علاقه‌مندی هر شخص به اتفاقاتی که در جامعه می‌افتد و شرکت فعال برای حل برخی از مشکلات محلی است. هر جامعه ای زندگی خود را دارد که این نیز دائم در حال تغییر است و هر کدام از ما می‌توانیم به طرق مختلف در این تغییر شرکت کنیم، مثلاً با شرکت درکارهای عام المنفعه و نیز سروسامان دادن به محله ای که در آن زندگی می‌کنیم و یا با شرکت در برگزاری مراسم‌ها؛ مسئولیت اجتماعی فردی را می‌توان با کارهای خیریه برای حل مشکلات و مسائل مهم اجتماعی، فرهنگی و محیطی تعریف کرد. بخشش و کار خیر راه‌های مختلفی دارد. به عنوان مثال در شرکت ها فراهم کردن آرامش و آسایش کارمندان و یا در حوزه فردی بخشیدن کالا یا پرداخت وجه نقد برای کمک به طبقات نیازمند. مسئولیت اجتماعی فردی درمقایسه با مسئولیت اجتماعی گروهی مفهومی جدید؛ اما قدمتی طولانی دارد. گفته معروفی است که می گوید با دیگران طوری رفتار کنید که دوست دارید با شما رفتار شود. مسئولیت اجتماعی فردی با ایجاد یک موضع فعال نسبت به تاثیرگذاری مثبت بر دیگران و محیط بیرون از دایره خود گسترش می‌یابد. مسئولیت اجتماعی فردی اساس مسئولیت اجتماعی گروهی است زیرا یک اجتماع از افرادی تشکیل شده است و در نتیجه فرهنگ مسئولیت اجتماعی را مشخص می‌کند. این رابطه آمیخته بین مسئولیت اجتماعی گروهی و مسئولیت اجتماعی فردی است. افراد از نظر اجتماعی مسئولیت‌پذیرتر شده و درواکنش به این اجتماع ها باید برای برآوردن نیازهای افراد مسئولیت‌پذیری اجتماعی بیشتری پیدا کنند.یکی از موضوعاتی که امروزه در دنیا در حوزه های مختلف از جمله حوزه اجتماعی مورد توجه قرار می گیرد، موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت ها، بنگاه ها و افراد است و تعهدی است که شرکت ها و بنگاه ها در کنار درآمد و سودشان در عرصه های دیگر از جمله محیط زیست، آموزش و مسایل اجتماعی، پیشگیری از آسیب های اجتماعی؛ برای حمایت از کارکنانشان و ارتقاء شاخص‌های فرهنگی و اجتماعی خانواده های کارکنانشان انجام می دهند. در دنیا موضوع مسئولیت اجتماعی یک موضوع کاملا شناخته شده است و بدون التزام‌ منشور دارد. به عنوان مثال آموزشکده هایی که در قبال پول آموزش می‌دهند؛ همین‌ها برای مناطق آسیب دیده و یا دانش آموزان کم بضاعت، به رایگان محصول خودشان را (کتب درسی یا آموزشی) عرضه می‌کنند و یا کلا بچه های کم بضاعت درسخوان و باهوش را بورسیه آموزشی می‌کنند و یا مراکز توانبخشی یا سالمندی یا حتی نمازخانه تاسیس می کنند.